Skender Mustafi
Punuar për projektin Wikipedia Shqip
Kontribut drejt rritjes së shkencës evropiane ishte kërkimi i skolastikëve evropianë për dituri të reja, të cilat mund të gjendeshin vetëm në mesin e myslimanëve posaçërisht në Spanjën Islae dhe në Sicili. Këta skolastikë përkthyen tekstet e reja shkencore dhe filozofike nga gjuha arabe në gjuhën latine.
Njëri nga përkthyesit më produktiv në Spanjë ishte Zherardi nga Kremona i cili përktheu 87 libra nga arabishtja në latinisht, duke përfshirë: nga Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi librin Algjebra dhe Almukabala, nga Jabir ibn Aflah librin Elementa astronomica,[1] nga al-Kindi librin Në Optikë, nga Ahmad ibn Muhammad ibn Kathir al-Farghani librin Në Elementet e Astronomisë në Lëvizjet Qiellore, nga al-Farabi librin Klasifikimi i Shkencës,[2] arritjet nga al-Razi në alkiminë dhe mjekësinë Islame,[3] arritjet nga Thabit ibn Qurra dhe Hunayn ibn Ishaq,[4] si dhe arritjet nga Arzachel, Jabir ibn Aflah, Banu Musa, Abu Kamil Shuja ibn Aslam, Abu al-Qasim dhe Ibn al-Haytham (duke përfshirë edhe Librin e Optikës).[5]
Punimet e tjera të përkthyera nga arabishtja në latinisht gjatë shekullin të XIII janë: arritjet nga Muhammad ibn Jabir al-Harrani al-Battani dhe Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi,[1] arritje e Abu al-Qasim (duke përfshirë librin al-Tasrif),[6][5] nga Muhammad al-Fazari librin Great Sindhind (bazuar në Surya Siddhanta, arritjet nga Brahmagupta), [7] arritjet nga al-Razi dhe Ibn Sina (duke përfshirë Libri i Kurimit dhe Kanuni i Mjekësisë),[8], arritjet nga Averroes,[6] arritjet nga Thabit ibn Qurra, al-Farabi, Ahmad ibn Muhammad ibn Kathir al-Farghani, Hunayn ibn Ishaq dhe të nipit të tijë Hubaysh ibn al-Hasan,[9], arritjet nga al-Kindi, nga Abraham bar Hiyya librin Liber embadorum, nga Ibn Sarabi librin De Simplicibus,[6] arritjet nga Qusta ibn Luqa,[10], arritjet nga Maslamah Ibn Ahmad al-Majriti, Ja’far ibn Muhammad Abu Ma’shar al-Balkhi dhe al-Ghazali,[5] arritjet nga Nur Ed-Din Al Betrugi duke përfshirë librin Mbi Lëvizjet e Qiejve,[11][3] nga Ali ibn Abbas al-Majusi librin enciklopedik , Libri Komplet i Artit Mjekësor,[3] nga Abu Mashar librin Hyrje në Astrologji,[12] arritjet nga Maimonides, Ibn Zezla (Byngezla), Masawaiyh, Serapion, al-Qifti, dhe Albe’thar.[13] nga Abu Kamil Shuja ibn Aslam libri Algjebra,[1], arritjet e Geberit në alkimi dhe De Proprietatibus Elementorum, një libër arab mbi gjeologjinë shkruar nga pseudo-Aristeli.[3] Në fillim të shekullit XIII Marku nga Toledo përktheu Kur’anin si dhe arritje të ndyshme mjekësore Islame.[14]
Fibonacci prezantoi llogaritësin e parë komplet evropian të sistemit numerik Hindu-Arabik nga burimet arabe në librin e tij Liber Abaci (1202).[3] Nga Al-Khazini libri Zij as-Sanjari u përkthye në gjuhën greke nga Gregory Choniades në shekullin e XIII dhe u studjua në Perandorinë Bizanine.[15] Përmirësimet astronomike ndaj modelit Ptolemeik të bëra nga al-Battani, Averroes, Mo’ayyeduddin Urdi (Urdi lemma), Nasir al-Din al-Tusi (Tusi-couple) dhe Ibn al-Shatir më vonë u adoptuan në modelin heleocentrik Kopernikan. Ligji i gravitacionit nga Al-Kindi (Alkindus) ndikoi në fizikanin Robert Hooke në definimt e gravitetit celestial i cili më vonë inspiroi në definimin e ligjit univerzal të gravitetit nga Isak Njutën. Librat nga Abu al-Rayhan al-Biruni, Ta’rikh al-Hind dhe Kitab al-qanun al-Mas’udi u përkthyen në latinisht si Indica dhe Canon Mas’udicus. Komenti nga Ibn al-Nafis në pjsën e fundit nga libri i Ibn Sinas Kanuni i Mjekësisë u përkthye në latinisht nga Andrea Alpago, (vdiq në vitin 1522) dhe u botua në Evropë në vitin 1547. Libri nga Ibn al-Nafis, Komente mbi Anatominë e Kanunit të Avicenës, që fillimisht përshkruante qarkullimin pulmonar, gjithashtu mund të jetë përkthyer në gjuhë latine dhe të jet bërë e qarkullueshme në Evropë gjatë kohës së njëjtë dhe mund të ketë patur ndikim në studjuesit Michael Servetus dhe Realdo Colombo.[16] Përkthimi i arritjeve nga Omar Khayyám në algjebër dhe gjeometri, më vonë ndikuan në zhvillimin e gjeometrisë jo eEuklidiane në Evropë gjatë shekullit të XVIII[17][18] Libri nga Ibn Tufail, Hayy ibn Yaqdhan, u përkthye në gjuhën latine nga Edward Pococke në vitin 1671 dhe në gjuhën angleze nga Simon Ockley në vitin 1708 dhe u bë një nga librat më të rëndësishëm që lajmëroi Revolucionin Shkencor.”[19] Libri nga Ibn al-Baitar, Kitab al-Jami fi al-Adwiya al-Mufrada, gjithashtu kishte ndikim në Evropë pasi u përkthye në latinisht në vitin 1758.[20]
Referencat
1. V. J. Katz, ”A History of Mathematics: An Introduction”, faqe. 291. – anglisht
2.For a list of Gerard of Cremona’s translations see: Edward Grant (1974) ”A Source Book in Medieval Science”, (Cambridge: Harvard Univ. Pr.), f. 35-8 or Charles Burnett, “The Coherence of the Arabic-Latin Translation Program in Toledo in the Twelfth Century,” ”Science in Context”, 14 (2001): në 249-288, f. 275-281. – anglisht
3. Jerome B. Bieber. Medieval Translation Table 2: Arabic Sources, Santa Fe Community College. – anglisht
4. D. Campbell, ”Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages”, f. 6. – anglisht
5. Salah Zaimeche (2003). Aspects of the Islamic Influence on Science and Learning in the Christian West],f. 10. Foundation for Science Technology and Civilisation. – anglisht
6. D. Campbell, ”Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages”, f. 3. – ang.
7. G. G. Joseph, ”The Crest of the Peacock”, f. 306. – ang.
8. M.-T. d’Alverny, “Translations and Translators,” f. 444-6, 451 – ang.
9. D. Campbell, ”Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages”, f. 4-5. – ang.
10. D. Campbell, ”Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages”, f. 5. – ang.
11. ”Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexicon” – ang.
12. Charles Burnett, ed. ”Adelard of Bath, Conversations with His Nephew,” (Cambridge: Cambridge University Press, 1999), p. xi. – ang.
13. D. Campbell, ”Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages”, p. 4. – ang.
14. M.-T. d’Alverny, “Translations and Translators,” pp. 429, 455 – ang.
15. David Pingree (1964), “Gregory Chioniades and Palaeologan Astronomy”, ”Dumbarton Oaks Papers” ”’18”’, p. 135-160. – ang.
16. Anatomy and Physiology, Islamic Medical Manuscripts, United States National Library of Medicine – ang.
17. D. S. Kasir (1931). ”The Algebra of Omar Khayyam”, f. 6-7. Columbia University Press, Columbia University, New York – ang
18. Boris A. Rosenfeld and Adolf P. Youschkevitch (1996), “Geometry”, f. 447-469 – ang.
19. Samar Attar, ”The Vital Roots of European Enlightenment: Ibn Tufayl’s Influence on Modern Western Thought”, Lexington Books, ISBN 0739119893. – ang.
20. Russell McNeil, Ibn al-Baitar, Malaspina University-College – ang.
